Jest to książka na czasie, wpisuje się w aktualną problematykę związaną z bezpieczeństwem w środowisku szkolnym. Omawia zagrożenia dzieci i młodzieży płynące z dynamicznych przemian obyczajowych, kulturowych i cywilizacyjnych, jakie zachodzą we współczesnym świecie, w tym również w naszym kraju. Jeszcze nie tak dawno w szkole nie były znane takie problemy jak narkotyki, przemoc, w tym wobec nauczycieli, zagrożenia związane z internetem, uzależnieniem od telefonu komórkowego i szereg innych, nawet najgroźniejszych, jak strzelanina i nóż.
Jest to książka naukowa, zajmuje się teorią i praktyką w zakresie jakości modeli działań profilaktycznych w obszarze bezpieczeństwa uczniów. Stanowi propozycję zdefiniowania problemu poprzez pryzmat działań jako jedną z form bezpieczeństwa szkolnego. Autorka ma bogate doświadczenia. Zanim została pracownikiem naukowym, wiele lat była nauczycielką. W pracy naukowo-badawczej jest to ważne, omawiane przykłady osadzone są w konkretnej rzeczywistości. Jest to pewnego rodzaju poradnik w zakresie wiedzy o zagrożeniach w szkole w okresie adolescencji młodzieży. Owszem w szkołach są programy profilaktyczne, ale nierzadko tylko na papierze. Często nauczyciele i uczniowie nie mają żadnej wiedzy, jak się zachować, gdy wybuchnie pożar czy rozproszony zostanie gaz.
W książce znajdujemy wyjaśnienia, że polska szkoła nie zawsze jest przygotowana do zaradzenia trudnym zjawiskom, które w pierwszej kolejności należy rozpoznać. Dotyczy to nauczycieli, uczniów i rodziców. Stąd – zauważa autorka – powstaje konieczność tworzenia programów zapobiegających wszelkim typom zagrożeń bezpiecznego rozwoju dzieci i młodzieży na różnych etapach ich nauki i aktywności rówieśniczej.
Wywody oparte zostały na bardzo szerokich badaniach, prowadzonych w różnych środowiskach w Warszawie, Szczecinie, Piotrkowie Trybunalskim i Janowie Podlaskim. Ponadto uwzględniono badania innych autorów, którzy zajmują się tą problematyką. W sumie powstało interesujące studium, z którego m.in. wynika, że bez względu na różnice między wielkim miastem, miasteczkiem i wsią zagrożenia dotyczące bezpieczeństwa uczniów są do siebie zbliżone, czasami identyczne. Niewątpliwie wpływają na to dostępne wszędzie środki masowego przekazu.
Istotną rolę odgrywają warunki życia rodziny i otoczenia dzieci i młodzieży. Jolanta Skubisz stawia wniosek, że dziś bezpieczeństwo, zwłaszcza to związane ze szkołą, winno uwzględniać nie tylko tradycyjny ład szkolny, ale też zachodzące zmiany gospodarcze, instytucjonalne i wiedzę technologiczną, na którą młodzież jest bardzo chłonna. A zatem bezpieczeństwo szkolne to wiedza i organizacja o charakterze instytucjonalnym.
Zawarta w książce wiedza teoretyczna i ta wynikająca z badań ma praktyczne znaczenie przy tworzeniu programów profilaktycznych, które zapobiegłyby wszelkim typom zagrożeń. W tym kontekście zostało wprowadzone pojęcie anomii. Anomia to stan świadomości jednostki polegający na odrzuceniu przyjętych wartości oraz zastąpieniu ich przez chaotycznie skonstruowane popędy, czemu na terenie szkoły bardzo trudno zapobiec. Jednostka taka cechuje się całkowitym wyzbyciem poczucia wspólnoty z grupą i jakichkolwiek zobowiązań w stosunku do niej. W tej sytuacji głównym uczuciem przejawiającym się w procesie myślowym ucznia jest egoizm oraz przeświadczenie o nieistnieniu konieczności odpowiadania przed kimkolwiek.
Obok podstawowego nurtu badawczego związanego z profilaktyką w szkole jest w książce wiele wątków psychologicznych, gospodarczych, kulturowych i innych zaczerpniętych z innych dziedzin wiedzy. Może być ona przydatna dla nauczycieli i rodziców, ale także dla władz samorządowych.
Ludwik Malinowski
Jolanta SKUBISZ, O profilaktyce na rzecz bezpieczeństwa szkolnego. Teoria
i praktyka, Wyższa Szkoła Menedżerska, Warszawa 2019.
